È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ, Â ÙÂÚË /Í ÓË )

Transcript

1

2 π Δ ªπ ÀΔπ ª π TMHMA NH π ø ø ƒ Δ ƒπ ø π ƒ ƒ ªª Δø ø π π π π À ƒπ È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ,  ÙÂÚË /Í ÓË ) ƒ ƒ ªª Àªº I º øƒπ 4, 5 Î È 6 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009

3 E πδƒ π Δ ªO π πδƒo Úfi ÚÔ : ΔÔÌapple Ë ËÌ ÙÚÈÔ OÌfiÙÈÌÔ ıëáëù, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÏË: Ì Ó ÎË ªÈ ÏË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË πôú Ó Ô ÕÓÓ, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÚ ÏÔÁ ÚÔ Δ Ó, Ó. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ì ÚÔ Ë Ù ÚÔ, Âapple Î. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ÏË ÂÒÚÁÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ πˆ ÓÓ ÓˆÓ Ô ÙÛÔÁÈ ÓÓË ËÌ ÙÚË, Âapple Î. Î ıëáëù ºÈÏÔÛÔÊÈÎ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË ª ÙÛ ÁÁÔ Ú Ï, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó ª ÙÛË appleôï ˆÓ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ Ï ªappleÂÚÂÚ ÙÚÔ, Û Ì Ô ÏÔ ÙÔ È ÁˆÁÈÎÔ πóûùèùô ÙÔ Î ı Ó ÛÈÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ı Ó Ù Ó ÒÛÙ, Ó. Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ apple ÔÁÈ ÓÓ ÎË ÈÎfiÏ Ô, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Ú ÙË Ô ÏÈÒÙË ª ÌË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÙÈÎ ª ΠÔÓ ΔÛÈ Î ÏÔ ÈÒÚÁÔ, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ÕÓÓ, Âapple Î. Î ıëá ÙÚÈ Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Frederick appleúô à ٠ËÛ Ë ˆÊÚfiÓË, Î ıëáëù Δ, ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ ÂÛÛ ÏÔÓ ÎË Oƒ øδπ πδƒo Úfi ÚÔ ÒÛÙ. Ù Ó Ú ÌÌ Ù ÕÓÓ μ Î ÏË Δ Ì ÕÓÓ Ã Ù Ëapple Ó ÁÈˆÙ Ë ª ÏË Ó ÛÙ Û Ù ÌÔ ΔÚÈ ÓÙ Ê ÏÏÔ ˆÙfiappleÔ ÏÔ Ú ÌÌ Ù ŒÊË ÒÙË ÔÍ ΔÚ ÓÔ ËÌ ÙÚË Ã Û Ó Ë Ï ÓË apple ˆ ÓÓÔ ÙÂÊ Ó ΔÛ ÎÈÚÔappleÔ ÏÔ 4 π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π π ø π à ÓÂÏÏËÓÈÔ Ó ÚÈÔ 5

4 ƒ À 4 Δ ªμƒπ À ÁÁÚ Ê π OY A 2 Ú ÛÎÂ, 4 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009 flú ıô Û 2 ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ˆ  ÙÂÚË/Í ÓË ıâì ÙÈÎ : È ÎÙÈÎfi ÏÈÎfi/  ÌÂıÔ ÔÏÔÁÈÎ appleúôûâáá ÛÂÈ ÚÔ Ú Ô: Ã. ÚÁ ÚÔappleÔ ÏÔ -. Ù ÌÔ Ú ÈÔʈÓÈÎ È Ê ÌÈÛË ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ  ÙÂÚË /Í ÓË ÁÏÒÛÛ. Ó Ú Ô Ó Î Ï appleùôóù ÙÔ Î ÌÂÓÔ - È ÎÙÈÎfi ÂÁ ÂÈÚ ÈÔ ÁÈ ÙÔ Âapple appleâ Ô Âapple ÚÎÂÈ ÙË ÏÏËÓÈÎ ˆ  ÙÂÚË /Í ÓË ÏÒÛÛ. Á ıô, μ. È ÓÓ ÎÔ, μ. ËÌÔappleÔ ÏÔ, μ. ΔÛÔÙÛÔÚÔ È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ ˆ  ÙÂÚË /Í ÓË Ì Û applefi ÙÔÓ È ÊËÌÈÛÙÈÎfi ÏfiÁÔ ˆ ÂÓ ÏÏ ÎÙÈÎfi È ÎÙÈÎfi ÏÈÎfi ÛÂ Ì ıëù Î È ÂÓ ÏÈΠÃ. ÚÁ ÚÔappleÔ ÏÔ È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ Í ÓË ÁÏÒÛÛ : Ë appleâú appleùˆûë ÙˆÓ ÙÚ ÁÔ ÈÒÓ ÙË ª Ú ˆ ÛÙÔ ÓÂappleÈÛÙ ÌÈÔ Cornell ª. ÔÎÎ Ô,. Ù ÌÔ π OY A Ú ÛË ÙˆÓ ÌÔÓfiÁψÛÛˆÓ ÏÂÍÈÎÒÓ ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ Í ÓË ÁÏÒÛÛ : Ì È ÎÙÈÎ ÂÊ ÚÌÔÁ ª. ªËÙÛÈ ÎË,. Ó ÛÙ ÛÈ Ë- ÌÂˆÓ Ë ÍÈÔappleÔ ËÛË ÙˆÓ appleôï ÙÚÔappleÈÎÒÓ ÎÂÈÌ ÓˆÓ ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ  ÙÂÚË /Í ÓË ÁÏÒÛÛ Ã. ÙÛË ΔÔ ıâóùèîfi ÏÈÎfi ÛÙË ÁψÛÛÈÎ Ù ÍË: Ú ÛË Î È ÂÊ ÚÌÔÁ ÙÔ ÁÈ ÙËÓ Ó appleù ÍË Ú ÛÙËÚÈÔÙ ÙˆÓ applefi Ú ÚÈÔ ÛappleÔ ÛÙ ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ˆ  ÙÂÚË. Ó ÁÓˆÛÙÔappleÔ ÏÔ,. ªapple Ï,. ΔÚÈ ÓÙ Ê ÏÏ Ô ƒ À 4 Δ ªμƒπ À ÙËÛË Â appleóô È ÏÂÈÌÌ - Ê ÚÔ Ú Ô:. ÏË -. Ì ÚÔ Ë ÚÔ Ï Ì Ù ÛÙË È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ˆ Í ÓË ÁÏÒÛÛ ÛÙÔ ÂˆÚÁÈ ÓÔ ÊÔÈÙËÙ. Ô Î Û ÏÈ ÎÌ ıëûë ÙË ÂÏÏËÓÈÎ ÁÏÒÛÛ, ˆ ÌËÙÚÈÎ /appleúòùë, Í ÓË /  ÙÂÚË : ÓÔËÙÈÎfi Ù Í È ÎÊÚ ÛË Î È ËÌÈÔ ÚÁ ª. ÏÂÈ Ú 12 π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ π Δ ªπ ÀΔπ ª π Δª ª π ø ø ÓÂÏÏ ÓÈÔ Ó ÚÈÔ 13

5 Η χρήση των μονόγλωσσων λεξικών στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μαρία Μητσιάκη Διαπολιτισμικό Λύκειο Ευόσμου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Abstract The present study reports on monolingual dictionary use as a vocabulary learning strategy. Despite the fact that monolingual dictionaries are basic reference books for acquiring both first and second language in many European countries (Anastassiadis-Symeonidis, 1997: 150), in Greece only a few years ago some preliminary attempts of adopting dictionary use in classroom have taken place. After conducting a questionnaire-based research in order to investigate the students needs in vocabulary learning (School of Modern Greek, Aristotle University of Thessaloniki, July 2009), we present vocabulary teaching tasks and scenarios to students of Greek as a foreign language through monolingual dictionary use. 1. Εισαγωγή Η χρήση του λεξικού ως διδακτικού εγχειριδίου αναφοράς και ως παιδαγωγικού μέσου αποτελεί μια προσφιλή στρατηγική εκμάθησης και διδασκαλίας τόσο για τη μητρική όσο και για την ξένη γλώσσα (ΞΓ) 1. Στην Ελλάδα η αξιοποίηση του λεξικού στη διδασκαλία της ελληνικής ως μητρικής γλώσσας έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια με την προσπάθεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου να εισαγάγει στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση την έννοια του παιδαγωγικού λεξικού. Στην παρούσα εργασία θα παρουσιάσουμε α) ασκήσεις και δραστηριότητες ανά επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης και β) ένα σενάριο διδασκαλίας του λεξιλογίου σε μαθητές της ελληνικής ως ΞΓ μέσω της χρήσης 4 μονόγλωσσων λεξικών. Για το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων και των σεναρίων βασιστήκαμε στα αποτελέσματα 1 Για τη χρήση του λεξικού στη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας βλ. Νικηφοράκη-Γεωργοπούλου: 2001.

6 ενός ερωτηματολογίου που διανεμήθηκε σε 46 μαθητές που παρακολούθησαν θερινά μαθήματα της ελληνικής ως ΞΓ στο Σχολείο της Νέας Ελληνικής (ΣΝΕΓ) (Ιούλιος 2009). Στην πρώτη ενότητα αναφερόμαστε στη χρήση του λεξικού στη διδασκαλία μιας ΞΓ. Στη δεύτερη ενότητα αναλύουμε τα αποτελέσματα της διαγνωστικής διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε μέσω ερωτηματολογίου και αναφέρουμε τα μονόγλωσσα λεξικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη διδασκαλία της ελληνικής ως ΞΓ. Στην τρίτη ενότητα περιγράφουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να πραγματοποιηθεί η ρητή διδασκαλία (explicit teaching) του λεξιλογίου μέσω της χρήσης μονόγλωσσων λεξικών. Τέλος, στην τέταρτη ενότητα παραθέτουμε ένα σενάριο διδασκαλίας του λεξιλογίου μέσω της χρήσης μονόγλωσσων λεξικών σε μέσους/προχωρημένους μαθητές. 2. Η χρήση του λεξικού στη διδασκαλία μιας ΞΓ Η χρήση του λεξικού στη διδασκαλία της ΞΓ περιορίστηκε αρχικά στην ανεύρεση α) άγνωστων λέξεων κατά την κατανόηση κειμένου (αποκωδικοποίηση λόγου) ή β) συνωνύμων κατά την παραγωγή κειμένου (κωδικοποίηση λόγου) (Walz, 1990: 79). Η περιοριστική αυτή χρήση του λεξικού οδήγησε σε έρευνες που καταδεικνύουν την αναποτελεσματικότητά του εντός τάξης. Θεωρούμε ότι όλη η υπάρχουσα κριτική δε λαμβάνει υπόψη της πότε, πώς, από ποιον και σε ποιο μαθησιακό κοινό θα πρέπει να εφαρμοστεί η χρήση λεξικού, ώστε να είναι επιτυχής και να συμβάλει δραστικά στην αποτελεσματική κατάκτηση του λεξιλογίου της ΞΓ. Αυτό σημαίνει πως α) κάθε διδάσκων της ελληνικής ως ΞΓ θα πρέπει να έχει γνώσεις χρήσης λεξικών ή να επιμορφώνεται σε αυτό, β) θα πρέπει να προηγείται μια διαγνωστική διαδικασία σχετικά με τις ανάγκες των μαθητών για καινούριο λεξιλόγιο, καθώς και για τις δεξιότητές τους στη χρήση λεξικών, γ) θα πρέπει να καθοριστεί εκ των προτέρων ο χώρος (βιβλιοθήκη (Hammerly, 1979: 578) 2, εργαστήριο υπολογιστών για τα ηλεκτρονικά λεξικά κτλ.) και ο χρόνος (το λεξικό ως αναπόσπαστο κομμάτι του μαθήματος ή ορισμός ανά βδομάδα/δεκαπενθήμερο «ημέρας λεξικού») και δ) σε πιο προχωρημένα επίπεδα δε θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένο το προς εκμάθηση λεξιλόγιο, όπως αυτό παρουσιάζεται στα εγχειρίδια διδασκαλίας, αλλά 2 Στη βιβλιοθήκη είναι καλό να υπάρχουν περισσότερα από ένα μονόγλωσσα και δίγλωσσα λεξικά, καθώς και άλλα απαραίτητα εγχειρίδια αναφοράς.

7 θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τις εξειδικευμένες ανάγκες των μαθητών (ενδέχεται να χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν εξειδικευμένα λεξικά οικονομικών όρων, ιατρικής κτλ.) 3. Το μονόγλωσσο λεξικό δεν είναι απαραίτητα ένα βαρετό εγχειρίδιο αναφοράς, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί εφάμιλλο των αυθεντικών κειμένων και να διασκεδάσει τους μαθητές, εφόσον βέβαια γίνει κατανοητή η χρήση του. Η παραπάνω άποψη ενισχύεται από τα πρόσφατα δείγματα της ελληνικής λεξικογραφίας (Τζεβελέκου: 2004, Ευθυμίου & Μητσιάκη: 2005, Ιορδανίδου: 2007) στα οποία α) τα λήμματα εισάγονται κατευθείαν στο φυσικό γλωσσικό τους περιβάλλον και συνοδεύονται με έμμεσο τρόπο από συντακτικές, σημασιολογικές και γραμματικές πληροφορίες (Herbst 1996), β) οι ορισμοί, ακολουθώντας το παράδειγμα των λεξικών Collins-Cobuild, έχουν γραφεί ως ολοκληρωμένες προτάσεις σε φυσικό καθημερινό λόγο, γ) οι λέξεις που ο ορισμός τους δε γίνεται εύκολα κατανοητός παρουσιάζονται σε ειδικούς θεματικούς πίνακες εικονογραφημένοι, δ) τα παραδείγματα, δίνουν με έμμεσο τρόπο τις χαρακτηριστικές συντακτικές δομές στις οποίες εμφανίζεται κάθε λήμμα και έχουν επεξηγηματική αξία (Ευθυμίου & Μητσιάκη: 2006) και ε) τα σημάδια χρήσης είναι εύληπτα και εύχρηστα (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη: 2009) Τα ελληνικά μονόγλωσσα λεξικά 4 Η ελληνική λεξικογραφική παράδοση είναι λιγότερο πλούσια σε σχέση με την αντίστοιχη γαλλική και αγγλική (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, 1997: 150), τουλάχιστον στο επίπεδο συγγραφής παιδαγωγικών λεξικών για χρήση σε αλλόγλωσσους μαθητές. Παρόλα αυτά θεωρούμε ότι τα υπάρχοντα μονόγλωσσα λεξικά είναι σε θέση να καλύψουν τις ανάγκες των μαθητών για την κατάκτηση, την εμπέδωση και τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου ανά επίπεδο ελληνομάθειας. Πιο συγκεκριμένα, προτείνουμε τη χρήση εικονογραφημένων παιδικών λεξικών για το επίπεδο των 3 Είναι σημαντικό όταν οι μαθητές χρησιμοποιούν το λεξικό να το χρησιμοποιούμε κι εμείς: μας βοηθάει να κατανοήσουμε τα προβλήματα που ενδέχεται να συναντήσουν. 4 Ιδιαίτερα αξιόλογο είναι και το Ελληνοτουρκικό Λεξικό για παιδιά (6-14 ετών) (επιστημονικός σχεδιασμός: Τζεβελέκου Μ., σύνταξη λημμάτων: Βακαλοπούλου Μ.) ΕΚΠΑ, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα-Multimedia A.E.-IRIS. Ανήκει στην κατηγορία των διγλωσσοποιημένων λεξικών (bilingualised dictionaries, Hartmann (1994), Laufer & Levitzky-Aviad (2006)), δηλαδή υβριδικών λεξικών που έχουν τα πλεονεκτήματα των μονόγλωσσων λεξικών με παράλληλη μετάφραση του λήμματος στη Γ1.

8 αρχαρίων ή/και μέσων 5, καθώς ο σχεδιασμός τους βασίζεται στη λογική της απλής διατύπωσης, του συχνού/βασικού 6 λεξιλογίου και της εικονογράφησης δυσνόητων λεξικών στοιχείων: 1. Ευθυμίου Α., Η. Δήμος, Μ. Μητσιάκη & Ι. Αντύπα Εικονογραφημένο λεξικό Α, Β, Γ Δημοτικού: Το πρώτο μου λεξικό, ΟΕΔΒ (ΠΛ στο εξής), 2. Αντωνίου Μ., Γ. Βενέτη, Ζ. Δετσούδη & Κ. Κακαρίκος Λέξεις και Εικόνες: Εικονογραφημένο Λεξικό (Β αναθεωρημένη έκδοση). Ε.Κ.Π.Α., ΚΕ.Δ.Α., Βιβλιοσυνεργατική Α.Ε.Π.Ε.Ε., Αθήνα (ΛΕ στο εξής) 7, 3. Ιορδανίδου Α. (επιστημονική υπεύθυνη), Ε. Μάντζαρη & Μ., Πανταζάρα (επιστημονική επιμέλεια) Λεξικό της ελληνικής ως ξένης γλώσσας για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Μουσουλμανοπαίδων, ΕΚΠΑ. Για το επίπεδο των προχωρημένων ή/και μέσων προτείνουμε τα λεξικά: 1. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). ΑΠΘ 8 (ΛΚΝ στο εξής), 2. Μπαμπινιώτης Γ (Γ Έκδοση). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (Α' έκδοση Μάιος 1998, Β' έκδοση, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη, Ιανουάριος 2002). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας, 3. Μπαμπινιώτης Γ (Β Έκδοση). Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο (Α 'Εκδοση 2004). Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας και 4. Αναστασιάδη- Συμεωνίδη Α Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη). ΑΠΘ 9 (ΑΛNE στο εξής), Διερεύνηση των αναγκών των μαθητών μέσω ερωτηματολογίου 5 Με τον τρόπο αυτό θα αρθεί και οποιαδήποτε επιφύλαξη των μαθητών για τη χρήση απλουστευμένου υλικού (όπως τα παιδικά λεξικά), κάτι που διαφάνηκε από την επεξεργασία των ερωτηματολογίων. 6 Θα πρέπει, βέβαια, να λάβουμε υπόψη μας ότι τα κριτήρια συχνότητας για τη σύνθεση ενός παιδικού λεξικού διαφέρουν από εκείνα για τη σύνθεση ενός λεξικού για ενήλικες. Παρόλα αυτά, τα παιδικά λεξικά καλύπτουν σε ένα σημαντικό ποσοστό τις ανάγκες των μαθητών σε βασικό λεξιλόγιο. 7 Το λεξικό αυτό διαθέτει λεξιλογικές ασκήσεις και θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί επιλεκτικά και για μαθητές μέσου επιπέδου. 8 Σημαντικό πλεονέκτημα του λεξικού αυτού, καθώς και του Αντίστροφου είναι ότι διατίθενται και σε ηλεκτρονική μορφή με ελεύθερη πρόσβαση, γεγονός που επιτρέπει την αξιοποίησή τους σε εργαστήριο υπολογιστών. 9 Το Αντίστροφο Λεξικό μπορεί να αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιμο για την εξάσκηση των προχωρημένων μαθητών στο μορφολογικό τεμαχισμό της λέξης (βλ. Αναστασιάδη & Μητσιάκη (υπό δημοσίευση)), εφόσον αλφαβητίζει τα λήμματα σύμφωνα με τα ληκτικά τεμάχιά τους.

9 Προκειμένου να διερευνήσουμε τις ανάγκες των ενήλικων μαθητών στην εκμάθηση λεξιλογίου της ελληνικής ως ΞΓ, συντάξαμε ένα ερωτηματολόγιο 10, βασιζόμενες στο Strategy Inventory for Language Learning (SILL) της Oxford (1990: ). Το πρώτο μέρος του ερωτηματολογίου περιλαμβάνει πληροφορίες, όπως την ηλικία, τη μητρική γλώσσα των μαθητών, τη γλωσσομάθειά τους, καθώς και τις συνθήκες και τα κίνητρά τους για την εκμάθηση της ελληνικής. Στο δεύτερο μέρος οι μαθητές καλούνται να κατατάξουν τις γενικές στρατηγικές που χρησιμοποιούν κατά την εκμάθηση της Γ2 σε μια κλίμακα συχνότητας χρήσης από 1-5. Στο τρίτο μέρος κατατάσσουν στην ίδια κλίμακα τις στρατηγικές εκμάθησης λεξιλογίου, ενώ στο τέταρτο μέρος τις στρατηγικές βάσει των οποίων επιλύουν τυχόν λεξιλογικά κενά στην κατανόηση και παραγωγή λόγου. Τέλος, στο πέμπτο μέρος κατατάσσουν στην ίδια κλίμακα τους λόγους χρήσης ενός μονόγλωσσου λεξικού, ενώ στο έκτο μέρος αναφέρουν τις προτιμήσεις τους σε είδη μονόγλωσσων λεξικών, καθώς και τα μονόγλωσσα λεξικά που γνωρίζουν και χρησιμοποιούν. Τα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν σε 46 ενήλικους μαθητές που μαθαίνουν την ελληνική ως ΞΓ στο ΣΝΕΓ. Πρόκειται για μαθητές ηλικίας ετών, με διαφορετικές μητρικές γλώσσες (κινεζική, κροατική, τουρκική, ρωσική, βουλγαρική, κ.ά.), οι οποίοι στη συντριπτική τους πλειονότητα θέλουν να μάθουν ελληνικά, προκειμένου να συνεχίσουν τις σπουδές τους ή/και να αξιοποιήσουν τη γνώση της γλώσσας σε επαγγελματικό επίπεδο. Επίσης οι περισσότεροι από αυτούς μιλούν επαρκώς τουλάχιστον 3 γλώσσες. 17 από τους μαθητές ήταν αρχάριοι, 11 μέσοι και 18 προχωρημένοι (Β2 και Γ1). Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την επεξεργασία των ερωτηματολογίων δείχνουν να είναι σύμφωνα με εκείνα αντίστοιχων ερευνών στη διεθνή βιβλιογραφία. Πιο συγκεκριμένα, το 50 % των μαθητών αναφέρει ότι προτιμά να χρησιμοποιεί πάντα 10 Σύμφωνα με τη Nesi (2002: 277), οι περισσότερες έρευνες σχετικά με τη χρήση λεξικού έχουν διεξαχθεί μέσω ερωτηματολογίων ή συνεντεύξεων ή βασίστηκαν σε τεχνητές ελεγχόμενες συνθήκες. Η έρευνα που βασίζεται σε ερωτηματολόγια έχει δεχτεί αρνητική κριτική, καθώς στηρίζεται στην αντίληψη των απαντώντων για τη διαδικασία ανεύρεσης λέξεων, και τα δεδομένα είναι δυνατό να επηρεάζονται από την επιθυμία τους να ικανοποιήσουν ή να συμμορφωθούν στις απαιτήσεις του ερευνητή. Παρόλα αυτά, θεωρούμε ενδιαφέρον το να καταγράψουμε πιλοτικά τις στρατηγικές που οι μαθητές θεωρούν ως σημαντικές και διευκολυντικές για την εκμάθηση της Γ2. Για τη σύνταξη του ερωτηματολογίου συμβουλευτήκαμε επίσης τους Δαυίδ, Ζωγραφίδου & Κασάπη (2003).

10 δίγλωσσο λεξικό 11, ενώ μόνο το 17% προτιμά να χρησιμοποιεί πολύ συχνά μονόγλωσσο λεξικό και το 13% μονόγλωσσο εικονογραφημένο λεξικό. Επιπλέον σύμφωνα με τα αποτελέσματα της επεξεργασίας του ερωτηματολογίου οι μαθητές χρησιμοποιούν το μονόγλωσσο λεξικό σε ένα ποσοστό 41% για να αντλήσουν πληροφορίες σχετικά με παγιωμένες φράσεις, ιδιωτισμούς και μεταφορικές χρήσεις των λέξεων, 40% για να επαληθεύσουν την ορθή γραφή ενός λεξικού στοιχείου, 36% για να βρουν συνώνυμα, 34% για να ελέγξουν την προφορά, 26% για να επιβεβαιώσουν το επίπεδο ύφους στη χρήση μιας λέξης και για να βρουν την ετυμολογία της και 17% για να εντοπίσουν μια λέξη σε θεματικό πίνακα (π.χ. τη λέξη μηρός στο θεματικό πίνακα το σώμα μου) 12. Οι περισσότεροι από τους μαθητές ανέφεραν ότι δε γνωρίζουν μονόγλωσσα λεξικά (με εξαίρεση τους προχωρημένους που ανέφεραν το λεξικό Μπαμπινιώτη και το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής), μία μαθήτρια ανέφερε ότι χρησιμοποιεί μονόγλωσσα λεξικά μόνο στα αγγλικά και αρκετοί μαθητές ανέφεραν ότι προτιμούν να χρησιμοποιούν δίγλωσσα λεξικά, όπως τα Oxford. Στην παρούσα ανακοίνωση δε θα προβούμε σε περισσότερες αναλύσεις των ερωτηματολογίων μολονότι τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα- αλλά θα προσπαθήσουμε να αξιοποιήσουμε τα αποτελέσματα αυτά, προκειμένου να προτείνουμε ρητή διδασκαλία της χρήσης του λεξικού για την αποτελεσματική κατάκτηση του λεξιλογίου της Γ2. Είμαστε όμως σε θέση να συμπεράνουμε ότι: α) οι μαθητές είτε δε γνωρίζουν την ύπαρξη ελληνικών μονόγλωσσων λεξικών είτε αποφεύγουν τη χρήση τους, β) όταν χρησιμοποιούν μονόγλωσσο λεξικό, το κάνουν για να αντλήσουν πληροφορίες που δε βρίσκουν πάντα στο δίγλωσσο λεξικό (π.χ. συνώνυμα, παγιωμένες φράσεις, ιδιωτισμούς, μεταφορική χρήση, φωνητική καταγραφή, ετυμολογία) ή πληροφορίες που δεν είναι πάντοτε έγκυρες στα δίγλωσσα λεξικά (π.χ. ορθογραφία). 11 Σύμφωνα με το Schmitt (2000: 139), οι μαθητές κατατάσσουν τη χρήση λεξικού στην τάξη ως στρατηγική εκμάθησης του λεξιλογίου πολύ ψηλά: 85%, αλλά μόνο για δίγλωσσα λεξικά. 12 Σύμφωνα με τον Χατζηδήμου (2008: ) οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν συχνά το λεξικό στη διδασκαλία για ορθογραφικούς λόγους, για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου, για την ενίσχυση της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών, για την απόκτηση αυτενέργειας κτλ.

11 Γράφημα 1. Ποσοστά των προτιμήσεων χρήσης λεξικού Γράφημα 2. Ποσοστά των προτιμήσεων χρήσης μονόγλωσσου λεξικού Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η χρήση μονόγλωσσου λεξικού κλιμακώνεται ως εξής ανά επίπεδο ελληνομάθειας: μονόγλωσσο λεξικό χρησιμοποιεί πάντοτε μόνο το 6% των αρχάριων μαθητών, το 18% των μέσων μαθητών και το 28% των προχωρημένων μαθητών. Με λίγα λόγια όσο προχωράμε στο επίπεδο ελληνομάθειας τόσο αυξάνεται η χρήση μονόγλωσσου λεξικού. 3. Ρητή διδασκαλία και μονόγλωσσα λεξικά

12 Στην παρούσα εργασία εισηγούμαστε ρητή διδασκαλία της χρήσης του λεξικού ως στρατηγικής εκμάθησης του λεξιλογίου της ελληνικής ως ΞΓ (βλ. επίσης Γαβριηλίδου: 2002, Ευθυμίου & Μητσιάκη: 2006, Αντωνίου: 2009). Η παραπάνω προσέγγιση συνδυαζόμενη με μη ρητή διδασκαλία 13 κατά την εμπέδωση του νέου λεξιλογίου μπορεί να αποφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα «Μαθαίνω να χρησιμοποιώ το μονόγλωσσο λεξικό» Οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν το μονόγλωσσο λεξικό α) με προσληπτικό τρόπο (για την κατανόηση/αποκωδικοποίηση λόγου) και β) με παραγωγικό τρόπο (για την παραγωγή/κωδικοποίηση λόγου) (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη: 1997, Rundell: 1999, Ευθυμίου & Μητσιάκη: 2006). Ο διδάσκων μπορεί να δώσει στους μαθητές τις παρακάτω οδηγίες χρήσης του λεξικού α) για προσληπτική χρήση (Scholfield: 1982, Καμπάκη-Βουγιουκλή: 2004): α) προσληπτική χρήση: 1. εντοπίστε τη λέξη (λέξεις) που δεν καταλαβαίνετε 2. απομονώστε τις καταλήξεις και βεβαιωθείτε ότι τα ουσιαστικά είναι στην ονομαστική ενικού, πιθανόν στο αρσενικό και τα ρήματα στο πρώτο ενικό της οριστικής ενεστώτα 3. ψάξτε τη λέξη σε αλφαβητική σειρά 4. ψάξτε για τα επιμέρους τμήματα της λέξης, εάν, βέβαια, δεν καταφέρετε να βρείτε ολόκληρη τη λέξη 5. σε περίπτωση ομογράφων αποφασίστε ποιο θα μπορούσε να είναι αυτό που ζητάτε 6. κατανοήστε τον ορισμό και ενσωματώστε τον μέσα στο κείμενο, αντικαταστήστε δηλαδή την άγνωστη λέξη με τη φράση-ορισμό του λεξικού 7. αν τίποτε δεν ταιριάζει, κατά τη γνώμη σας, προσπαθήστε να δείτε μήπως είναι κάποια μεταφορική σημασία, αν ταιριάζουν περισσότερες από μία, ψάξτε για περισσότερες ενδείξεις στο ευρύτερο περιβάλλον. β) για παραγωγική χρήση (Ευθυμίου & Μητσιάκη: 2006): 1. βρείτε τον επιθυμητό λεξικό τύπο με τη βοήθεια του διδάσκοντα 2. ελέγξτε τους περιορισμούς χρήσης που σχετίζονται με τα διαφορετικά επίπεδα ύφους ή τις διαλεκτικές ποικιλίες 3. ελέγξτε την κλίση, τη σύνταξη, τις περικειμενικές προτιμήσεις 4. ελέγξτε την ορθογραφία ή την προφορά 5. βρείτε/επιλέξτε συνώνυμα/αντώνυμα. 13 Και σε αυτήν την περίπτωση ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει το λεξικό με προσληπτικό τρόπο, προκειμένου να επαληθεύσει τις υποθέσεις που διαμορφώνει για τη σημασία μιας λέξης βασιζόμενος στα συμφραζόμενα.

13 Θα πρέπει να τονίσουμε ότι, προκειμένου ο μαθητής να ακολουθήσει επιτυχώς τα παραπάνω βήματα, θα πρέπει να έχει διδαχτεί (μέσω της ενδεικτικής σελίδας κάθε λεξικού) και να έχει κατανοήσει (μέσω ασκήσεων) τα σημάδια χρήσης του λεξικού (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη: 2009). 4. Ασκήσεις και δραστηριότητες για την κατάκτηση του λεξιλογίου μέσω της χρήσης μονόγλωσσου λεξικού 14 Οι ασκήσεις και οι δραστηριότητες που προτείνονται στην ενότητα αυτή έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιηθούν με τα παρακάτω λεξικά: 1. ΛΚΝ, 2. ΠΛ, 3. ΛΕ και 4. ΑΛΝΕ. Πρόκειται για ενδεικτικές ασκήσεις 15 κατηγοριοποιημένες ανά επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης και για ομαδικά παιχνίδια, και μπορούν να εμπλουτιστούν και να τροποποιηθούν από το διδάσκοντα Χρήση του λεξικού ανά επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης Φωνητική-Φωνολογία: Μαθαίνω την προφορά και τον τονισμό των λέξεων Το ΛΚΝ σού δίνει την προφορά των λέξεων χρησιμοποιώντας το Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (ελαφρά τροποποιημένο). Κάθε σύμβολο αναπαριστά έναν φθόγγο. Μπορείς να βρεις έναν κατάλογο με τα φωνητικά σύμβολα στις σελίδες (κδ -κε ) του λεξικού σου. Μελέτησε τα παραδείγματα των λέξεων στον οδηγό προφοράς. Στη συνέχεια προσπάθησε να τις προφέρεις με τη βοήθεια του δασκάλου σου. Μια συλλαβή αποτελείται από φθόγγους όπως ένα φωνήεν ή ένα φωνήεν και ένα ή περισσότερα σύμφωνα. Σημείωσε ένα στο σωστό κουτάκι ανάλογα με τον αριθμό των συλλαβών που έχει κάθε λέξη. Στη συνέχεια έλεγξε στο ΠΛ αν έχεις απαντήσει σωστά παρατηρώντας το συλλαβισμό των λέξεων. 14 Οι ασκήσεις και οι δραστηριότητες που προτείνονται στην παρούσα ενότητα έχουν προκύψει μετά από προσεκτική ανάγνωση των βιβλίων ασκήσεων των λεξικών Collins Cobuild και McMillan, καθώς και τoυ μεθοδολογικού οδηγού του λεξικού Larousse, και βασίζονται στην αρχή της προοδευτικής δυσκολίας (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, 1997: 153). Σκόπιμα δεν κατηγοριοποιήσαμε τις ασκήσεις σε επίπεδα ελληνομάθειας, καθώς αυτό θα καθοριστεί από τις εξειδικευμένες ανάγκες της κάθε τάξης. Παρόλα αυτά, σχεδιάσαμε τις ασκήσεις με το σκεπτικό ότι όσες αφορούν τη χρήση του ΠΛ και του ΛΕ απευθύνονται σε αρχάριους ή/και μέσους και όσες αφορούν τη χρήση του ΛΚΝ και του ΑΛΝΕ απευθύνονται σε μέσους/προχωρημένους. Επίσης, παρόλο που λαμβάνουμε υπόψη μας τις πρακτικές δυσκολίες του να σχεδιάσει ο διδάσκων παρόμοιες ασκήσεις, εφόσον δεν υπάρχουν βιβλία ασκήσεων για τα μονόγλωσσα ελληνικά λεξικά, θεωρούμε επιβεβλημένη τη δημιουργία εξειδικευμένου διδακτικού υλικού ανά τάξη. Μια πιο άμεση λύση είναι η αξιοποίηση των λεξιλογικών ασκήσεων που υπάρχουν στο ΛΕ στη χρήση μονόγλωσσου λεξικού. 15 Για ασκήσεις γνωριμίας του μαθητή με το λεξικό, καθώς και για ασκήσεις χρήσης του λεξικού, βλ. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, 1997:

14 1 συλλαβή 2 συλλαβές 3 συλλαβές 4 συλλαβές 5 συλλαβές κοκκινίζω κρύσταλλο κόρα και κρεβατοκάμαρα κυκλοφορία Μια λέξη αναγνωρίζεται όχι μόνο από την προφορά της αλλά και από τον τονισμό. Κάθε λέξη έχει ένα σταθερό τόνο, δηλαδή μία συλλαβή της προφέρεται με μεγαλύτερη ένταση. Το ΛΚΝ συμβολίζει τον τόνο στη φωνητική μεταγραφή με ( ) πάνω στην τονούμενη συλλαβή. Βάλε τις λέξεις στη σωστή στήλη ανάλογα με το τονικό τους παράδειγμα. μεζές, μελάνι, μέλι, μέθοδος, μέρος, μεριά, μερίδα, μέτωπο, μήνυμα, μισός, μιμούμαι α. β. μάχη, γ. δ. Στην ελληνική ο τόνος έχει διακριτική λειτουργία: διακρίνει δηλαδή τις λέξεις μεταξύ τους. Προσπάθησε να προφέρεις τα παρακάτω ζεύγη λέξεων, έτσι ώστε να φαίνεται η διαφορετική θέση του τόνου. Στη συνέχεια έλεγξε τη σημασία τους στο ΛΚΝ. φόρα-φορά, πολιτικός-πολίτικος, κάλος-καλός, πότε-ποτέ Μορφολογία: Αναζητώ γραμματικές πληροφορίες για τις λέξεις Κάθε λήμμα συνοδεύεται από μία πληροφορία που δείχνει τη γραμματική κατηγορία του: ουσιαστικό, ρήμα, επίθετο Γράψε τη σωστή γραμματική κατηγορία δίπλα σε κάθε λέξη. Στη συνέχεια έλεγξε τις λέξεις στο ΠΛ. Μερικές λέξεις είναι δυνατό να ανήκουν σε περισσότερες από μία τάξεις. Πώς συνδέονται οι σημασίες τους; ξανθός, ξαφνικά, ξένος, ξερός, ξίδι Γράψε τον πληθυντικό αριθμό των παρακάτω λέξεων. Έπειτα συμβουλέψου το ΠΛ. ζάχαρη, οδός, αδερφός, παζλ, παιδεία, ποδόσφαιρο, σανός, σελήνη

15 Προσπάθησε να συμπληρώσεις το σταυρόλεξο κατασκευάζοντας λέξεις που τελειώνουν σε ότητα από τα επίθετα που υπάρχουν σε κάθε πρόταση. Σε περίπτωση που έχεις αμφιβολίες για την ύπαρξη της λέξης που κατασκευάζεις, συμβουλέψου το ΛΚΝ. 1. Ένα παιδί που έχει βίαιη συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από. 2. Πολλοί δεν πίστευαν στην. της απόφασης του δικαστηρίου. Δεν πίστευαν πως είναι ορθή. 3. Ο Ηλίας είναι έτοιμος για τον αγώνα ποδοσφαίρου της Κυριακής: είναι σε 4. Τα χρώματα του πίνακα ζωγραφικής είναι πολύ ζωηρά. Τα χρώματα χαρακτηρίζονται από 5. Οι συμμαθητές σου δεν είναι εχθροί. Δεν πρέπει να τους συμπεριφέρεσαι με 6. Ένας τίμιος έμπορος δεν κλέβει τους πελάτες του: έχει 7. Τα λιπάσματα αυξάνουν τη.. του εδάφους: τα κάνουν πιο γόνιμα. 8. Οι εγκληματίες ξεφεύγουν από τα όρια της..: δεν κάνουν νόμιμες πράξεις. 9. Οι τιμές των ρούχων είναι σταθερές εδώ και 2 χρόνια. Χαρακτηρίζονται από Τα δίδυμα παιδιά μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Έχουν μεγάλη.. Παρατήρησε τις παρακάτω λέξεις. Συμπλήρωσε τα γράμματα που θεωρείς πιθανά. Έπειτα έλεγξε την ορθογραφία στο ΛΚΝ. ελαι _νας, θερ_νός, λουτ _ρας, φαρυγγίτ_δα, βιβλιοπωλ_ ο Χρησιμοποίησε το ΑΛΝΕ για να βρεις κι άλλες λέξεις που να έχουν την ίδια ορθογραφία στο τέλος τους. Τι παρατηρείς;

16 Σύνταξη: Αναζητώ γραμματικές πληροφορίες για τις λέξεις Στον ορισμό των ρημάτων κάθε ρήμα ακολουθείται από τη λέξη κάτι ή κάποιον, όταν είναι μεταβατικό 16. Γράψε 10 ρήματα που χρησιμοποιείς συχνά στα ελληνικά. Στη συνέχεια ψάξε στο λεξικό σου (ΠΛ, ΛΚΝ) να δεις αν είναι μεταβατικά ή αμετάβατα. Βρήκες ρήματα που να είναι και μεταβατικά και αμετάβατα με διαφορά στη σημασία τους; Σημασιολογία: Εξερευνώ τις σημασίες Μερικές λέξεις στο ΛΚΝ έχουν περισσότερες από μία καταχωρίσεις. Οι αριθμοί 1, 2, 3 κ.ο.κ. σου δείχνουν ότι υπάρχουν περισσότερες από μία καταχωρίσεις. Βρες τη λέξη πόρος στο λεξικό σου και απάντησε τις παρακάτω ερωτήσεις: Πόσες καταχωρίσεις υπάρχουν για τη λέξη πόρος; Πόσες σημασίες υπάρχουν για το ουσιαστικό πόρος; Σε ποιες σημασίες ποιας καταχώρισης της λέξης πόρος βρίσκεις τα ακόλουθα παραδείγματα: O ιδρώτας βγαίνει από τους πόρους της επιδερμίδας, H επιχείρηση κλείνει, γιατί δεν έχει επαρκείς πόρους. Σε ποιες γραμματικές κατηγορίες χρησιμοποιείται η λέξη πολιτικός; Σε ποια καταχώριση βρίσκεις το επίρρημα πολιτικά; Συμπλήρωσε τα μέρη του σώματος στο σκίτσο που υπάρχει στη σελίδα 115 του λεξικού Λέξεις και Εικόνες. Αν δεν είσαι σίγουρος/σίγουρη για τη σημασία των λέξεων που βρίσκονται στο πλαίσιο (μέρη του σώματος), συμβουλέψου το ΛΚΝ. Στη συνέχεια, αναζήτησε ιδιωτισμούς στο ΛΚΝ με λέξεις κλειδιά τα μέρη του σώματος. Τι κοινό υπάρχει στις 3 ομάδες λέξεων; Κύκλωσε το αταίριαστο σε κάθε ομάδα. Έλεγξε τους ορισμούς των λέξεων στο ΛΚΝ για να δεις αν οι απαντήσεις σου είναι σωστές. 16 Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι κανένα από τα προτεινόμενα λεξικά δε διαθέτει τη διάκριση μεταβατικό-αμετάβατο ρήμα. Για το λόγο, αυτό επιλέγουμε να δώσουμε στους μαθητές την παραπάνω πρακτική οδηγία.

17 δισκοβολία δελφίνι γάμπα άλμα εις μήκος αστακός αστράγαλος (δρόμος) μετ γλάρος φρύδια εμποδίων πυγμαχία αστερίας φτέρνα Τα παραδείγματα στο ΛΚΝ σού δείχνουν πώς χρησιμοποιείται μια λέξη σε πραγματικά συμφραζόμενα και εμφανίζονται με πλάγια γράμματα. Γράψε τρεις ελληνικές λέξεις που ξέρεις και χρησιμοποιείς. Βρες κάθε λέξη στο λεξικό σου και παρατήρησε πόσες σημασίες έχει και τα παραδείγματα σε κάθε σημασία. Τι καινούριο έμαθες στο πώς χρησιμοποιείται αυτή η λέξη; Κάνε το ίδιο με τρεις λέξεις για τις οποίες δεν είσαι σίγουρος/σίγουρη. Μια παγιωμένη έκφραση ή ένας ιδιωτισμός είναι ένας συνδυασμός λέξεων με ιδιαίτερη σημασία. Συνήθως δεν μπορούμε να υποθέσουμε τη σημασία της έκφρασης αθροίζοντας τις σημασίες των λέξεων που περιλαμβάνει. Οι λέξεις δεν μπορούν να μπουν σε διαφορετική σειρά. Για να βρεις μια παγιωμένη έκφραση ή έναν ιδιωτισμό ακολούθησε τα παρακάτω βήματα: Αποφάσισε ποια είναι η λέξη κλειδί στην έκφραση, συνήθως είναι ένα ουσιαστικό ή ένα ρήμα, αλλά μπορεί να είναι και επίρρημα ή επίθετο. Ψάξε τη λέξη κλειδί στο λεξικό σου, για να δεις αν η έκφραση βρίσκεται εκεί. Αν όχι δοκίμασε το ίδιο με άλλες λέξεις. Οι εκφράσεις δίνονται μετά από τις διαφορετικές σημασίες της λέξης. Διάβασε τις προτάσεις και υπογράμμισε τον ιδιωτισμό στην καθεμιά. Προσπάθησε να μαντέψεις τη λέξη κλειδί και ψάξε στο ΠΛ να βρεις τη σημασία του ιδιωτισμού. Ο κλέφτης το βαλε στα πόδια για να μην τον προφτάσει ο αστυνομικός. Τα έκανα σαλάτα στις εξετάσεις! Ούτε ένα μάθημα δεν πέρασα! Οι γονείς της έμαθαν για την κρυφή σχέση της, αλλά κάνουν τα στραβά μάτια Μπορεί να μην πέρασε στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν το βάζει κάτω! Θα διαβάσει και θα ξαναδώσει εξετάσεις. Παρατήρησε τις λέξεις στο πλαίσιο. Στη συνέχεια προσπάθησε να τις χρησιμοποιήσεις με τη μεταφορική τους σημασία. Συμβουλέψου το ΠΛ.

18 βαρύς, πόδι, γουρούνι, διαμάντι Όταν δύο λέξεις έχουν σχεδόν ίδια σημασία λέγονται συνώνυμα. Προσοχή! Τα συνώνυμα δεν μπορούν πάντα να αντικαταστήσουν το ένα το άλλο στα ίδια συμφραζόμενα. Παρόλα αυτά είναι χρήσιμο να ξέρεις εναλλακτικούς τρόπους να πεις το ίδιο πράγμα στα ελληνικά. Σημείωσε όλες τις λέξεις που ξέρεις ότι σημαίνουν κακός. Στη συνέχεια αναζήτησε στο ΛΚΝ παραδείγματα χρήσης τους. Διάβασε τις προτάσεις και πρόσεξε την υπογραμμισμένη λέξη. Προσπάθησε να βρεις λέξη με την αντίθετη σημασία. Συμβουλέψου το ΛΚΝ. Μόλις άπλωσα τα ρούχα, αλλά άρχισε να βρέχει! Τρέχω να τα Ο Γιώργος μόλις απολύθηκε. Από ποιον θα τώρα ένας άντρας 40 χρονών πατέρας δύο παιδιών; Στις αρχές του μήνα το πορτοφόλι είναι γεμάτο! Στα όμως; Πραγματολογία: Επιλέγω την κατάλληλη λέξη Κατάταξε τις παρακάτω λέξεις ανάλογα με το επίπεδο ύφους τους: λόγιο, προφορικό, λογοτεχνικό. Μερικές λέξεις μπορούν να ενταχτούν σε περισσότερες από μία κατηγορίες. άβρετος, αβέρτα, αγέρας, αγκάλη, αγχίνοια, αθώρητος, αίγα, αλάνι, αμέ προφορικό λόγιο λογοτεχνικό 4.2. Ομαδικά παιχνίδια με το λεξικό Στόχος του παιχνιδιού είναι να αναπτύξουν οι μαθητές δεξιότητες στη χρήση των ορισμών και των παραδειγμάτων. Βήματα: Χωρίζουμε την τάξη σε ομάδες 2-5 μαθητών. Δίνουμε σε κάθε ομάδα μια λέξη που υπάρχει στο λεξικό και πιθανότατα δε γνωρίζουν. Κάθε ομάδα έχει και διαφορετική λέξη.

19 Ζητάμε από τους μαθητές να ελέγξουν τον ορισμό της λέξης στο λεξικό και να βρουν παραδείγματα χρήσης της. Ζητάμε από κάθε ομάδα να φτιάξει 2 ψευδείς ορισμούς της λέξης. Όταν οι ομάδες είναι έτοιμες, καθεμία διαβάζει τους τρεις ορισμούς σα να είναι όλοι αληθείς. Οι υπόλοιπες ομάδες προσπαθούν να συναγάγουν ή να μαντέψουν το σωστό ορισμό χωρίς να χρησιμοποιήσουν το λεξικό. Παρόμοια παιχνίδια είναι δυνατό να σχεδιαστούν για να εξασκηθούν οι μαθητές σε οποιοδήποτε επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης. 5. Σενάριο χρήσης του λεξικού για μέσους/προχωρημένους Επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε το κείμενο 24 «Ψύχωση με την εικόνα του σώματος» από το διδακτικό εγχειρίδιο Στρατηγικές Ανάγνωσης (Βαζάκα Μ.: 2006) 17 για δύο λόγους: α) πρόκειται για ένα απαιτητικό κείμενο αυξημένης δυσκολίας και β) πρόκειται για μία ενότητα στην οποία εφαρμόζεται από τη συγγραφέα ξεκάθαρα η στρατηγική εκμάθησης του λεξιλογίου μάντεμα από το περικείμενο (π.χ. Σημειώστε 5 λέξεις του κειμένου που σας είναι άγνωστες. Με τη βοήθεια του κειμένου προσπαθήστε να μαντέψετε τι σημαίνουν. Συζητήστε τις προβλέψεις σας μέσα στην τάξη (Ο δάσκαλος/η δασκάλα σας είναι η τελευταία λύση)). 17 Το κείμενο που επέλεξε η συγγραφέας προσφέρεται για την εφαρμογή μίας εναλλακτικής πρότασης.

20 5. 1. Άσκηση εξοικείωσης με τη χρήση του μονόγλωσσου λεξικού Η λέξη μονοσυμπτωματική και η λέξη νευρογενής δεν υπάρχουν στο ΛΚΝ. Ανάλυσε τις λέξεις στα συστατικά τους και στη συνέχεια μάντεψε τη σημασία. Γίνε εσύ λεξικογράφος και φτιάξε το λήμμα, αφού πρώτα συμβουλευτείς τα σύμβολα του ΛΚΝ (σελ. κθ ) ή ακόμη και ένα άλλο λήμμα Ασκήσεις χρήσης του λεξικού ανά επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης Η πρώτη άσκηση μπορεί να αποτελεί τροποποίηση της άσκησης του βιβλίου (βλ. παραπάνω) ως εξής: Σημειώστε 5 λέξεις του κειμένου που σας είναι άγνωστες. Με τη βοήθεια του κειμένου προσπαθήστε να μαντέψετε τι σημαίνουν. Συζητήστε τις προβλέψεις σας μέσα στην τάξη εξηγώντας πώς οδηγηθήκατε στην κάθε σημασία. Στη συνέχεια χωριστείτε σε ομάδες και αναζητήστε τις λέξεις στο ΛΚΝ. Η σημασία με την οποία χρησιμοποιείται η κάθε λέξη στο κείμενο είναι η πρώτη και βασική σημασία της λέξης;